मुख्यमंत्री सहायता निधी : गरजूंना दिलासा देणारी सामाजिक सुरक्षेची कवच
▪️ जळगाव जिल्ह्यात १ जानेवारी ते ३० जून दरम्यान ६४७ रुग्णांना ५ कोटी ७० लाख ४५ हजार रुपयांची मदत
▪️ जिल्हाधिकारी कार्यालयात मुख्यमंत्री सहायता कक्ष सुरु
जळगाव, – महाराष्ट्र शासनाच्या मुख्यमंत्री सहायता निधी योजनेद्वारे राज्यातील गरजू, आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल घटकांतील रुग्णांना गंभीर आजारांवरील उपचारासाठी किंवा नैसर्गिक आपत्तीत नुकसानग्रस्तांना आर्थिक मदत दिली जाते. अलीकडेच या निधीस FCRA (Foreign Contribution Regulation Act) अंतर्गत एफ.सी.आर.एफ. (FCRF) मान्यता मिळाल्याने या योजनेची व्याप्ती आणि कार्यक्षमता आणखी वाढली आहे.जळगाव जिल्ह्यात जिल्हाधिकारी कार्यालयात हे कार्यालय कार्यरत आहे. आरोग्याच्या समस्या असलेल्या गरजू नागरिकांनी या माध्यमातून लाभ घ्यावा असे आवाहन मुख्यमंत्री सहायता कक्षा कडून करण्यात आले आहे.
नेमकी योजना काय आहे, त्यासाठी कोणत्या गोष्टी लागतात याबाबत सविस्तर माहिती पुढीलप्रमाणे.
१. मुख्यमंत्री सहायता निधी म्हणजे काय?
मुख्यमंत्री सहाय्यता निधी (Chief Minister’s Relief Fund) हा निधी महाराष्ट्र राज्यातील (किंवा इतर राज्यातील) गरजूंना आर्थिक मदत करण्यासाठी राज्य सरकारकडून तयार केला जातो.
यातून प्रामुख्यानेः
गंभीर आजारांवरील उपचारासाठी आर्थिक मदत
नैसर्गिक आपत्ती (पूर, वादळ, भूकंप, आगी) मध्ये नुकसान झालेल्या नागरिकांना मदत
गरजू व आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल घटकांना इतर विशेष प्रसंगी मदत केली जाते.
हा निधी लोकांकडून देणग्या, CSR फंड, तसेच शासनाकडून मिळालेल्या अनुदानातून तयार केला जातो.
यासाठी अर्ज करतानाः
वैद्यकीय गरज असल्यास डॉक्टरांचे सल्ला पत्र, हॉस्पिटल बिल, आधार कार्ड, उत्पन्न प्रमाणपत्र यासारख्या कागदपत्रांची आवश्यकता असते.
नैसर्गिक आपत्तीमध्ये नुकसान झाल्यास, स्थानिक तहसील कार्यालय/ग्रामसेवक कडून पंचनामा व इतर आवश्यक कागदपत्रांची पूर्तता करावी लागते.
या निधीतील मदत ही अनुदान स्वरूपात मिळते, परत करावी लागत नाही.
मुख्यमंत्री सहाय्यता निधीचे मुख्य उद्दिष्ट म्हणजे गरजूंना तातडीने मदत करणे आणि राज्यातील सामाजिक सुरक्षेला बळकटी देणे.
जळगाव जिल्ह्यात महात्मा ज्योतिराव फुले जनआरोग्य योजनेंतर्गत १ जानेवारी ते ३० जून दरम्यान ६४७ रुग्णांना ५ कोटी ७० लाख ४५ हजार रुपयांची मदत रुग्णांना करण्यात आली आहे.
२. मुख्यमंत्री सहायता निधी मिळविण्यासाठी पात्रता काय?
रुग्ण महाराष्ट्राचा रहिवासी असणे आवश्यक आहे. आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल किंवा गरीब असणे आवश्यक (वार्षिक उत्पन्न मर्यादा एक लाख साठ हजार,
परंतु काहीवेळा परिस्थितीनुसार शिथिलता दिली जाते). गंभीर किंवा जटिल आजार (कर्करोग, किडनी, हृदयरोग, अपघातात गंभीर इजा, मेंदूचे शस्त्रक्रिया, इ.) उपचारासाठी मदत मागता येते. उपचारासाठी निधी उपलब्ध करणे शक्य होत नसेल अशा प्रसंगी रुग्ण शासन किंवा शासनमान्य रुग्णालयात दाखल असेल किंवा तिथे उपचार घेण्याचे नियोजन असेल.
महात्मा ज्योतिराव फुले जनआरोग्य योजना व इतर योजनेतून मदत उपलब्ध नसणाऱ्या (गंभीर २० प्रकारच्या) आजारांनाच मदत केली जाते.
३. मुख्यमंत्री सहायता निधी अंतर्गत कोणकोणते आजारांवर मदत मिळू शकते?
कर्करोग (Cancer): रक्ताचा कर्करोग (Leukemia), ब्रेन ट्यूमर, ब्रेस्ट कॅन्सर, इतर कोणताही कर्करोगाचा प्रकार.
हृदयविकार (Heart Diseases): हार्ट बायपास सर्जरी (CABG), व्हॉल्व्ह रिप्लेसमेंट, एंजिओप्लास्टी
किडनी आजार (Kidney Diseases): किडनी ट्रान्सप्लांट, डायलेसिससाठी मदत, किडनी फेल्युअरवरील उपचार
मेंदू व मज्जासंस्था (Neurological Diseases): ब्रेन सर्जरी, स्पाइनल सर्जरी, मेंदूतील रक्तस्रावाचे उपचार,
अत्यावश्यक शस्त्रक्रिया (Major Surgeries): दुचाकी अपघातानंतरील शस्त्रक्रिया, ऑर्थोपेडिक सर्जरी (हाड मोडणे, सांध्यांची शस्त्रक्रिया), बर्न इजा (जळाल्याच्या केसेसमध्ये प्लास्टिक सर्जरी)
यकृताचे आजार (Liver Diseases): लिव्हर ट्रान्सप्लांटवरील मदत (मर्यादित प्रकरणे), लीव्हर सिरोसिसवरील उपचार,
हाड व सांधेदुखी (Orthopedic Diseases): हिप रिप्लेसमेंट, हाडांच्या गंभीर समस्यांवरील उपचार,
इतर गंभीर आजारः रक्तातील गंभीर आजार (थैलसेमिया, हिमोफिलिया), नेत्ररोगातील गंभीर शस्त्रक्रिया, नवजात शिशूच्या (NICU) उपचारावर खर्च, जलद संसर्गजन्य रोगांच्या गंभीर केसेस (उदा. डेंग्यूमधील प्लाझ्मा आवश्यकता), मधुमेहामुळे निर्माण झालेल्या गुंतागुंतीवर उपचार,
४. मुख्यमंत्री सहायता निधी मिळविण्यासाठी आवश्यक कागदपत्र कोणती ?
रुग्णासंबंधी कागदपत्रेः
रुग्णाचा आधार कार्ड (Xerox) / जर रुग्ण बालक असेल, तर पालकाचा आधार कार्ड व उत्पन्न प्रमाणपत्र
रुग्णाचे उत्पन्न प्रमाणपत्र (तहसीलदार/SDO कडून) कुटुंबाचे राशन कार्ड (BPL असल्यास BPL कार्ड)
रुग्णाचे पासपोर्ट साईज फोटो (2-3)
वैद्यकीय कागदपत्रेः
डॉक्टरांचे सल्ला पत्र (Advisory Letter)
हॉस्पिटलमधील उपचाराचा खर्चाचा अंदाजपत्रक (Estimate with hospital seal and signature) रुग्णालयात दाखल असल्याचे प्रमाणपत्र (Admission Certificate) तपासणी रिपोर्ट्स (उदा. MRI, CT Scan, Blood Report, इ. उपचारासाठी लागणारे) रोगाचे स्वरूप स्पष्ट करणारे कागदपत्रे
५. मुख्यमंत्री सहायता निधी मिळविण्याची प्रक्रिया विषद करा.
पात्रता तपासणे
रुग्ण महाराष्ट्राचा रहिवासी असावा. उत्पन्न मर्यादा (साधारणपणे वार्षिक 1.60 लाख) ओलांडलेले नसावे. गंभीर आजारावर (कर्करोग, हृदयरोग, किडनी, अपघात) उपचार आवश्यक असावेत.
आवश्यक कागदपत्रे गोळा करणे
आधार कार्ड, रहिवासी दाखला, उत्पन्न प्रमाणपत्र हॉस्पिटलचे सल्ला पत्र व अंदाजपत्रक रुग्णालयात दाखल असल्याचे प्रमाणपत्र तपासणी रिपोर्टस रेशन कार्ड (BPL असल्यास) पासपोर्ट साईज फोटो
अर्ज तयार करणे
मुख्यमंत्री सहाय्यता निधीचा अधिकृत अर्जाचा नमुना भरावा.
रुग्णाचे नाव, पत्ता, आजाराचे तपशील, हॉस्पिटलचे तपशील, लागणारी अंदाजे रक्कम इत्यादी माहिती अचूक भरा. सर्व आवश्यक कागदपत्रे अर्जासोबत संलग्न करा.
अर्ज सादर करणे
अर्ज मुख्यमंत्री सहाय्यता निधी कक्ष येथे सदर करणे ऑनलाईन सुविधा उपलब्ध असल्यास महाराष्ट्र शासनाच्या CMRF Portal वर अर्ज अपलोड करून सादर करता येईल.
अर्जाची छाननी
गंभीरता, उत्पन्न व उपचाराची आवश्यकता यावर अर्ज मान्य करण्याचा निर्णय घेतला जातो. आवश्यक असल्यास अधिक माहिती/कागदपत्र मागवली जाऊ शकतात.
मंजुरी व निधी वितरण
अर्ज मंजूर झाल्यानंतर निधीची रक्कम निश्चित केली जाते. ही रक्कमः थेट रुग्णालयाच्या खात्यात उपचारासाठी जमा केली जाते.
उपचार व पुढील प्रक्रियाः निधी मिळाल्यानंतर संबंधित उपचार सुरु करता येतात. उपचार पूर्ण झाल्यावर बिलांची माहिती संबंधित विभागास सादर करणे आवश्यक असू शकते.
जर रुग्णाचा आजार महात्मा ज्योतिराव फुले जनआरोग्य योजना व इतर योजनेत बसत असल्यास त्या योजनेतून लाभ मिळवून दिलं जातो.
६. मुख्यमंत्री सहायता निधी कोणत्या रुग्णालयातील रुग्णांना मिळू शकते?
शासकीय, अनुदानित, ट्रस्ट व शासनमान्य (शासनाशी करारबद्ध केलेली “एम्पॅनेल्ड हॉस्पिटल्स”)
७. मुख्यमंत्री सहायता निधीची मर्यादा काय?
निधीला सर्व आजारांसाठी कोणतीही निश्चित ‘एकच मर्यादा’ नाही, परंतुः
रुग्णाच्या आजाराची गंभीरता
उपचाराचा खर्च
अर्जदाराचे उत्पन्न व आर्थिक स्थिती,रुग्णालयाने दिलेले अंदाजपत्रक यांच्या आधारे मदतीची रक्कम ठरते. साधारणपणे 50,000 रुपये ते 3 लाख रुपये पर्यंतची मदत दिली जाते.
कर्करोग, किडनी ट्रान्सप्लांट, हृदय शस्त्रक्रिया, मेंदूच्या शस्त्रक्रिया यासारख्या उच्च खर्चाच्या केसेस मध्ये 5 लाख रुपये किंवा त्याहून अधिक मदत मिळू शकते. मात्र, यासाठी विशेष शिफारसीची आवश्यकता असते.
रुग्णाने महात्मा फुले जन आरोग्य योजना व इतर शासकीय योजनेचा अंतर्गत लाभ घेतला असल्यास मुख्यमंत्री सहायता निधी उपलब्ध होत नाही.
तसेच एकदा या योजनेचा लाभ घेतल्यास पुढील ३ वर्षे रुग्ण परत मदत मिळविण्यास पत्र ठरत नाही. परंतु केमोथेरपी, रेडीयेषन थेरपी व डायलिसीस साठी हि मर्यादा १ वर्षाची आहे.
इतर मर्यादाः
निधी फक्त वैद्यकीय खर्चासाठीच वापरता येतो.
रुग्ण उपचारासाठी संबंधित रुग्णालयात दाखल असणे किंवा उपचार घेण्याचे नियोजन
असणे आवश्यक आहे.
निधी थेट रुग्णालयाच्या खात्यात जमा केला जातो.
निधी परत करण्याची आवश्यकता नसते; ही पूर्णपणे अनुदान स्वरूपात मदत असते.
९. या योजने अंतर्गत मदत प्राप्त झाल्लेल्या काही ठळक / सकारत्मक उदाहरणे.
मुख्यमंत्री सहायता निधी अंतर्गत गरजू रुग्णांना वेळेवर आर्थिक मदत मिळाल्यामुळे अनेकांचे प्राण वाचले आहेत. आरती स्वप्नील पाटील यांच्या नवजात बालकाच्या आजारावर उपचारासाठी तात्काळ ५०,०००/- रुपये मंजूर करून मदत करण्यात आली, ज्यामुळे उपचारात मोठा दिलासा मिळाला. दिनांक ०९ जून २०२५ रोजी मुख्यमंत्री सामुदायिक आरोग्य शिबिरात संतोष गोविंद दांडगे यांना कर्करोगाचे निदान झाल्यानंतर त्यांना १,००,०००/- रुपयांची मदत मिळाली. तसेच गणेश पूनमचंद कुमार, रा. वरखेडी पाचोरा यांच्या सहा दिवसांच्या नवजात मुलास श्वास घेण्यात अडचणी व हाताच्या समस्येमुळे तात्काळ ५०,०००/- रुपयांची मदत देण्यात आली. दौलत बंडू सोनवणे, रा. खेडी कडोली, ता. एरंडोल यांना कॅन्सर सर्जरीसाठी १,००,०००/- रुपये निधी मंजूर करून यशस्वी शस्त्रक्रिया पार पाडण्यात आली. मुख्यमंत्री सहायता निधी व धर्मदाय रुग्णालय मदत कक्षामार्फत गरजूंना दिलासा देण्याचे हे कार्य सातत्याने सुरू आहे.
१०. मुख्यमंत्री सहायता निधीला एफ.सी.आर.एफ. प्राप्त झाला त्याचा काय परिणाम असेल?
FCRA (Foreign Contribution Regulation Act) अंतर्गत मिळणाऱ्या निधीला F.C.R.F. म्हणतात. हा निधी विदेशी स्त्रोतांकडून देणगी किंवा आर्थिक मदत म्हणून मिळतो.
मुख्यमंत्री सहाय्यता निधीला F.C.R.F. प्राप्त झाल्यासः
विदेशातून मिळालेली देणगी मुख्यमंत्री सहाय्यता निधीत जमा होईल, त्यामुळे निधीची एकूण उपलब्धता वाढेल.
या निधीतून राज्यातील अधिक रुग्णांना आर्थिक मदत पुरवता येईल, कारण निधीचा बॅलन्स वाढल्यामुळे अधिक अर्ज मंजूर करता येतील.
एफ.सी.आर.एफ. अंतर्गत मिळणाऱ्या निधीसाठी विशेष ऑडिट, लेखापरीक्षण, व
पारदर्शकता आवश्यक असते, त्यामुळे निधीचा योग्य वापर होईल.
या निधीचा वापर फक्त FCRA नियमांनुसारच करता येतो.
रुग्णांसाठी परिणामः
रुग्णांना मदतीची रक्कम वेळेत मिळण्याची शक्यता वाढते, कारण निधीचा तुटवडा राहत नाही.
निधीचे वितरण करताना राज्य शासनाला निधी मर्यादित असल्याने येणाऱ्या अडचणी कमी होतात.
कधीकधी एफ.सी.आर.एफ. निधी विशिष्ट आजार किंवा विशिष्ट प्रकल्पासाठी earmark केला गेलेला असेल, तर त्यानुसार त्या विशिष्ट आजारातील रुग्णांना प्राधान्य दिले जाऊ शकते.
नियमांचे पालनः
एफ.सी.आर.एफ.चा वापर करताना FCRA कायद्याचे सर्व नियम व पारदर्शकता पाळावी लागते. निधीच्या वापराची माहिती केंद्र सरकारला रिपोर्ट करावी लागते.
मुख्यमंत्री सहायता निधी ही योजना राज्य शासनाच्या जनकल्याणकारी धोरणांची एक महत्त्वाची कडी आहे. निधीच्या अचूक व वेळीच वितरणामुळे राज्यातील हजारो रुग्णांना नवजीवन मिळाले असून, एफसीआरएफसारख्या निधीमुळे या योजनेचे कार्यक्षेत्र अधिक व्यापक व प्रभावी बनले आहे
